verwarrend verbonden

Het was me het weekje weer wel – om met PowNews presentator Dominique Weesie te spreken. Eerst afgelopen zaterdag, 27 oktober, de presentatie van de brochure De muur is afgebroken van ds. Henri Veldhuis, uitgegeven door Kairos Palestina Nederland en de Vrienden van Sabeel Nederland. En dan eergisteren, 1 november, de presentatie van de bundel Meervoudig verbonden onder redactie van dr. Arjan Plaisier en dr. Klaas Spronk. Bij beide was ik aanwezig, bij de eerste bijeenkomst in de Amersfoortse Bergkerk vanuit Vrienden van Sabeel als mede-organisator van het mini-symposium, bij de tweede in de Amsterdamse Thomaskerk als een van de medeauteurs van de bundel.

Met een goed glas wijn naast mij en de overweldigende geur van het halffabricaat van de chorizo in rode wijn voor mijn verjaardagsborrel morgen, ben ik niet echt in de stemming voor een minutieus verslag. Maar ik zal de trouwe lezers mijn globale indruk niet onthouden en ook nog een paar aardige links doorgeven: 

De opkomst in de Bergkerk op 27 oktober maakte mij blij: ruim 100 bezoekers waren gekomen om te luisteren naar de reacties van Bert de Vries, Cees van der Kooi en Geert van Dartel.

Mijn eerste ‘verwondering’ was er echter voor de inleider Jan van der Kolk, voorzitter van Kairos Palestina Nederland. Heel helder zette hij uiteen dat er als het om de staat Israël gaat twee groepen ‘strijdenden’ zijn in de kerk: de groep die de strijd van het verleden nog aan het uitvechten is, en de groep die zich in de strijd van het heden werpt. En dan gaat het niet zozeer over pro-Israëlisch of pro-Palestijns, maar om het onrecht van het verleden, te weten de Shoah en het (Europese) antisemitisme (in de volksmond Holocaust genoemd) en het onrecht van het heden: de Israëlische bezettings- en discriminatiepolitiek ten opzichte van Palestijnen. Dat beide groepen elkaar zo vaak niet begrijpen, lijkt vanzelfsprekend als je de discussie door deze bril beziet. Ik denk dat het daarom van belang is om tegenover elkaar de legitimiteit van de strijd van de ander tegen onrecht en onderdrukking te erkennen – maar tegelijkertijd ook uit te spreken dat die strijd geen reden mag zijn om ander onrecht te rechtvaardigen of oogluikend toe te staan.

Onder de toehoorders waren zowel befaamde voorvechters voor de Palestijnse rechten, zoals Dries van Agt en Anja Meulenbelt, als geestelijke strijders voor het onvoorwaardelijke bestaansrecht en de status quo van de staat Israël, zoals joods-christelijk pastor Ben Kok. Jammer genoeg besloot een mevrouw uit de laatste groep het verhaal van Bert de Vries te verstoren. De dagvoorzitter, Jan Willem Stam, maande haar zich verderte gedragen volgens de afgesproken regels, waarop ze zei dat ze dat niet kon. Daarop verzocht Stam haar de zaal te verlaten, wat ze samen met een medestandster deed. Later op de middag stonden beide dames voor de kerk met een zelf gefabriekte gele ‘jodenster’ met het woord Israël op, pamfletjes uit te delen. Pamfletjes oké, maar die ‘jodenster’ gaat mij echt te ver. Voor het overige hebben de dames zich trouwens goed vermaakt met de door ons aangeboden borrel en hapjes. Of ze het als vurige kolen hebben ervaren…  ;o)

Een uitgebreid, meer inhoudelijk verslag van deze middag is te vinden op het weblog van Anja Meulenbelt, verlucht met vele foto’s (al sta ik er niet bijster voordelig op). Nog meer foto’s zijn te vinden via de website van auteur Henri Veldhuis. Daar zijn ook de links naar twee PDF-downloads van de brochure te vinden, één met en één zonder uitgebreide voetnoten en bronvermeldingen.

Dan de presentatie van Meervoudig verbonden. Nieuwe perspectieven op vragen rond kerk, Israël en Palestijnen, eergistermiddag in Amsterdam. Daar waren zo’n 75 toehoorders aanwezig, voor een belangrijk deel dezelfden als in Amersfoort. Waar in echter Amersfoort de leden van het synodemoderamen van de PKN verstek hadden laten gaan, waren ze hier wel aanwezig. Ook Ben Kok was weer van de partij en wist ook hier, net als in Amersfoort als eerste de aandacht van de microfonist te krijgen om vanuit het publiek een vraag te stellen. Daarvoor kwamen echter de sprekers van de middag aan het woord. Twee redactieleden van het PKN-blad Kerk en Israël Onderweg, Reinier Gosker en Greetje van der Harst, gaven een korte en zelfs ludieke inleiding. Wat me tegenviel is dat de laatste blijkbaar niet had begrepen wat ik in mijn artikel bedoel met de opmerking dat het conflict van Israëli’s en Palestijnen hun conflict is en niet dat van de PKN. Zij interpreteerde dat alsof de kerk dan geen partij zou mogen kiezen, terwijl ik ervoor pleit dat de PKN dat eindelijk wél eens gaat doen, namelijk door meerzijdig partijdig te worden: beide partijen volop gaan steunen bij het zoeken van oplossingen voor hun conflict, en daarbij de bijbelse noties van recht en gerechtigheid hoog te houden.

Het referaat van dr. Jan van der Graaf, de Bondscoach, vond ik nogal wollig. Ongemakkelijk werd het toen hij Naim Ateek, oprichter en directeur van Sabeel, in een groezelig daglicht stelde over de band van een paar van diens anglicaanse medepriesters van de St. George Cathedral in Oost-Jeruzalem. Toen Jan Willem Stam, die later als oud-voorzitter van Vrienden van Sabeel sprak, hem dat in het forumgesprek verweet, had Van der Graaf het opeens niet zo gezegd. Dat vond ik niet kies. Daarnaast presteerde Van der Graaf het ook nog om de Arabische tegenstemmen tegen het VN-verdelingsplan voor het mandaatgebied Palestina van november 1947 (niet 1948, zoals hij foutief vermelde) te wijten aan de islam – terwijl ik er toch tamelijk zeker van ben dat de Arabische vertegenwoordigers meer door de pan-Arabische gedachte en misschien zelfs al wel door het Arabisch socialisme geleid werden dan door salafistisch-islamitische ideeën waarmee wij heden ten dage soms worden geconfronteerd. Volgens mij was dat ook volgens de handreiking Israël. Volk, land, staat uit 1970 waar Van der Graaf nog braaf mee schermde geen beslissende factor.

Ds. Cees Lavooi, de volgende spreker, en wel vanuit het Evangelisch Werkverband kwam met een verhaal dat erop neer kwam dat een kerk die niet het gesprek met de synagoge zoekt een gemankeerde kerk is, omdat men dan een schat die het jodendom in erfpacht heeft ontvangen, niet leert kennen. Hij noemde christendom en jodendom twee ‘bypasses’ naar Gods hart en speelde wat met dat beeld – op een gegeven moment zelfs zo dat God en jodendom op het hemels niveau zaten en wij christenen ‘hier beneden’. Het kwam akelig dicht bij het misverstand als zou het rabbijnse jodendom God beter kennen dan wij christenen, omdat zij ‘eigen volk’ zijn van Messias Jezus (die ze trouwens meestal niet als zodanig erkennen). Lavooi vergeet dan voor het gemak even dat het hedendaagse jodendom, in al zijn verschijningsvormen, ook het rabbijnse, precies even ver van de bijbelse tijden en geschiedenissen af staat als wij christenen – hun canon is zelfs later afgesloten dan de onze. Natuurlijk is het goed om in gesprek te gaan, te zijn en te blijven (met wie van hen is dan ook een belangrijke vraag), maar laten we nu niet vervallen in de judaeolatrie dat het jodendom een voor het ontvangen van het Goddelijk heil onmisbare kennis- of ervaringsschat bezit die wij christenen ontberen. Dat is wat ik op Lavooi’s verhaal tegen heb. Het is me te esoterisch-romantisch, te conventikelig bewonderend voor ‘het Oude Volk’.

Het referaat van Jan Willem Stam was een persoonlijke ontboezeming over de frustraties die hij de afgelopen jaren heeft opgelopen in het kerkelijk gesprek over Israël en de Palestijnen. Wantrouwige geesten zullen het afdoen als een emotioneel verhaal om het publiek te bespelen, maar ik ken Jan Willem en weet dat het oprecht is. Hij speelde hier geen rol. Bij de Vrienden van Sabeel vertelt hij precies hetzelfde. Hij luistert beter dan de meesten van ons naar zijn geweten en dat is zeer te prijzen. Zijn uiteindelijke vraag is daardoor des te prangender: Wat heeft ons weloverwogen en voorzichtig niet-polariserende gesprek hier voor zin, als er ondertussen dagelijks slachtoffers vallen in het Israëlisch-Palestijns conflict? Wil ik dat gesprek wel als het betekent dat we daardoor niet in beweging komen om die slachtoffers bij te staan? Dat synode-scriba en mederedacteur Arjan Plaisier mede hierop reageerde met: “Als u zegt dat we moeten stoppen met praten en nu eens iets moeten gaan doen, mag ik dan vragen wat wij gaan doen? Daar ben ik dan sceptisch over.” – dat vind ik dan weer cynisch. Je inzetten voor het kerkelijk gesprek hier is een goede zaak, maar dat kan nooit betekenen dat we nog niets kunnen doen voordat dat altijd voortdurende (!) gesprek is afgerond. Dat zou ook in flagrante tegenspraak zijn met wat Jacobus ons voorhoudt in zijn brief: “Laat mij maar eens zien dat je kunt geloven zonder daden; ik zal u door mijn daden tonen dat ik geloof.” (Jac. 2:17-18)

Zo kom ik bij het verhaaltje van de boomlange Eric Vink van Christenen voor Israël. Ook al trapte hij niet in de valkuil om hier nog eens even fijn het hele CvI-gedachtegoed uit de doeken te doen (als dat al zou kunnen), desalniettemin was zijn praatje voor mij een deceptie, om het eens netjes te zeggen. Hij legde een link naar humor en de Jiddisje witz en ging er zelf ook eentje vertellen. Een goeie witz, maar zo groep 5 verteld dat het tenenkrommend was: nooit zelf al vast gaan lachen omdat je het einde weet, terwijl de hoorders nog niet halverwege het verhaal zijn. Fout, fout, fout. Het liep erop uit dat alle gepolariseerde gespreks-‘partners’ nu eens uit hun veilige bunkers moesten komen om daarbuiten in kwetsbaarheid elkaar eerst eens te leren kennen. Bunkers? Niet om het een of ander, maar ik heb ze bij de Vrienden van Sabeel nog niet ontdekt – ik praat zelfs (weer) met Ben Kok! En als klap op de vuurpijl nodigde Vink ons allemaal uit om eens in Nijkerk (hé, hij had toch net zelf ook ‘onze Nijkerkse bunker’ nog genoemd?) met hem een kopje koffie te komen drinken. Over ‘bunkermentaliteit’ gesproken: “Mijn deur staat altijd open” hoe vaak heb ik dat in het pastoraat al niet gehoord… Tenenkrommend.

Goede en wijze woorden werden na de pauze gesproken door collega Chiel van den Berg uit Zoetermeer. Het malle is dat ik ze niet meer paraat heb, maar dat ik wel weet dat ik dacht: de spijker op z’n kop! Dat geeft hoop voor Israël, de Palestijnen, de Gereformeerde Bond en de Protestantse Kerk.

Al met al was het toch geen weggegooide middag. Ik heb zelfs 11 brochures De muur is afgebroken kunnen slijten. Ik heb veel leuke mensen gesproken en ging letterlijk als laatste de deur van de Thomaskerk uit, en wel bijna gelijktijdig met Ben Kok.

Ik stond nog met Meervoudig Verbonden-redactiecoördinator Remmelt Meijer na te praten voor de kerk, toen Ben Kok zich terug haastte omdat hij zijn jas was vergeten. Ik had – eerlijk is eerlijk – eigenlijk gehoopt hem te ontlopen, dus stapte ik voortvarend richting mijn auto, totdat… ook ik bemerkte dat mijn overjas nog in de kerkgarderobe hing. Teken 1: niemand onzer is zonder zonde. Toen ik met snel aangeschoten jas, de koster groetend, de Thomaskerk verliet, stond Ben daar nog z’n jas dicht te futselen en vroeg welke kant ik op ging. Dezelfde dus als hij, zucht. Teken 2: “Gaan er ooit twee samen op weg zonder bij elkaar te zijn gekomen?” (Amos 3:3) en “Leg een geschil snel bij, terwijl je nog met je tegenstander onderweg bent” (Mat. 5:25). De volgende paar honderd meter hebben we dus met elkaar gepraat. Ook toen we onze auto’s – die vlak bij elkaar bleken te staan – hadden bereikt, hebben we nog zeker een kwartiertje staan praten. Om Bens blog te citeren:

En, nog heel verrassend:  de laatsten die weggingen waren Johan vd Berg (Jominee van Sabeel) en ik, dus we liepen al pratend naar de auto’s en dat was nog een aardig gesprek, even los van de meningsverschillen bleek er mbt. persoonlijk geloof  een aardige uitwisseling mogelijk.
Johan merkte op dat “Israel toch het grote verschilpunt blijft” en dat is terecht.

Onwetend heeft Ben me daarna nog geholpen om weer uit de Amsterdamse verkeerskluwen richting Utrecht te komen: ik ben gewoon zijn opvallende busje gevolgd. Dan kan hij altijd zeggen dat Jominee voor een korte tijd zelfs zijn volgeling is geweest…

Hier houd ik het dan maar bij.
Greetz, Jominee

P.S. Voor de linkfreaks: Reformatorisch Dagblad, Nederlands Dagblad (betaalsite), Het Goede Leven, recensie door Henk Vreekamp in Het Goede Leven, recensie door Henk de Jong in het ND (betaalsite)